Gróðurskálar og gróðurhús

Sífellt færist í aukana að garðeigendur átta sig á kostum þess að vera með gróðurhús eða gróðurskála í garðinum. Slíkar bygginga fyrir gróður auka nýtingu garðsins til muna, auka möguleikann á ræktun og lengja sumarið í báða enda.

Gróðurskálum og –húsum má gróflega skipta í þrennt eftir upphitunarfyrirkomulaginu í þeim og ræktunarmöguleikarnir í þeim ákvarðast af því.

Í köldum skálum er engin hitalögn, hitastig ræðst af veðurfari og hitinn í þeim getur farið niður fyrir frostmark á veturna. Loftslagið líkist kaldtempruðu loftslagi Vestur-Evrópu.

Í svölum skálum er hitalögn sem nægir til að halda hitastigi ofan við frostmark yfir vetrarmánuðina. Hiti á vetrum er 1 til 10°C en ræðst að mestu af veðurfarinu utandyra. Loftslagið í svölum garðskálum líkist helst loftslaginu í kringum Miðjarðarhafið og í Suður-Evrópu.

Í heitum skálum þarf að vera hitalögn sem getur haldið lofthita yfir 10°C allan ársins hring. Jarðvegshiti þarf að vera stöðugur við 15 til 18°C, þannig að æskilegt er að hafa hitalögn í beðum og gólfi og einangra þarf sökkul vel frá umlykjandi jarðvegi í garðinum. Loftslag í heitum skálum líkist helst loftslagi Flórídaskagans eða Azoreyja. Í upphituðum skálum má draga verulega úr hitakostnaði með því að hafa útveggi vel einangraða og gjarna má vera venjulegur, einangraður útveggur í um eins metra hæð frá gólfi. Gæta þarf þess líka að þétta vel öll opnanleg fög.

Gólfið í gróðurskálum þarf að vera sterkt og þola vel vatn, óhreinindi og upplitun af völdum sólarljóss. Best er að steypa eða helluleggja gólfið og hafa þarf í því niðurfall með vatnslás á hvern 10 fermetra gólfflöt því nauðsynlegt getur reynst að bleyta gólfið annað slagið til að bæta loftrakann í skálanum.

Hiti í gróðurskálum, hvort sem þeir eru heitir eða kaldir, getur orðið mjög mikill á björtum sólskinsdögum og þá þarf að huga vel að loftræstingu. Geislar sólarinnar geta einnig brennt eða sviðið blöð plantna í sterku sólskini og því nauðsynlegt að geta skyggt fyrir glugga með rimla- eða rúllugardínum þegar sólin er hæst á lofti.

Vökvun þarf að vera góð og regluleg. Plöntur í pottum og kerum þarf að vökva meira en plöntur í beðum. Rætur kröftugra plantna sem standa í beði við útvegg eiga það til að vaxa út fyrir skálann til að ná sér í vatn og næringu. Eins og með alla ræktun verður sýrustig jarðvegsins og áburðargjöf að vera í lagi í gróðurskálum til að ræktun heppnist vel.

Heppilegur loftraki í gróðurskálum er 60-80% og hann má ekki fara niður fyrir 40%. Til þess að halda loftrakanum háum í gróðurskála sem er sambyggður íbúahúsi getur reynst nauðsynlegt að loka það af frá húsinu með hurð.

Góð loftræsting í gróðurskálum skiptir máli og því þurfa opnanleg fög að vera 30 til 40% af grunnfleti þeirra. Einnig er gott að hafa viftu í skálanum til að halda loftinu á hreyfingu.

Ef hitastig í skálanum fer yfir 27°C vegna sólar verður að grípa til skyggingar til að koma í veg fyrir að plönturnar skemmist af völdum hitans. Þegar sól er lægst á lofti getur aftur á móti verið nauðsynlegt að grípa til lýsingar.

- Vilmundur Hansen.